ΜΙΛΩΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΝΙΚΟ ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟ

ΤΩΝ: Μπουκάρα Ιφιγένεια, Αδαμίδη Ειρήνη 

Το αρχείο δεν είναι ποτέ απλώς ένας χώρος φύλαξης. Είναι ένας τόπος που κουβαλά τη μνήμη, τις αφηγήσεις, την ανθρώπινη παρουσία. Στην περίπτωση του Νίκου Εγγονόπουλου, του κορυφαίου υπερρεαλιστή της Ελλάδας, η διάσωση, η ταξινόμηση και η μελλοντική δημόσια παρουσίαση του αρχείου του από την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών (ΑΣΚΤ) αποτελεί γεγονός ύψιστης πολιτισμικής σημασίας. Το άνοιγμα αυτό, προγραμματισμένο για τον Δεκέμβριο του 2025, δίνει την ευκαιρία στο ευρύ κοινό, για πρώτη φορά, να έρθει σε επαφή με τον δημιουργό όχι μέσω των δημοσιευμένων έργων του, αλλά μέσα από τα προσωπικά του ίχνη: τις σημειώσεις, τα προσχέδια, τις επιστολές.

Με αφετηρία αυτή τη σπάνια δυνατότητα πρόσβασης, δημιουργήθηκε το podcast “Μιλώντας με τον Νίκο Εγγονόπουλο”, ένα ηχητικό ντοκουμέντο εκπαιδευτικού χαρακτήρα, το οποίο επιδιώκει να φωτίσει την προσωπικότητα και το έργο του μέσα από το ίδιο το αρχειακό υλικό. Το podcast, βασίστηκε όχι μόνο σε εξωτερικές πηγές, αλλά και στα τεκμήρια που διαθέτει η ΑΣΚΤ.

Η παρούσα εργασία αναλύει τον τρόπο με τον οποίο το αρχειακό υλικό μπορεί να λειτουργήσει ως ενεργό παιδαγωγικό εργαλείο και όχι απλώς ως ιστορική πηγή. Εστιάζει στο πώς η τέχνη, όταν προσεγγίζεται μέσω των τεκμηρίων της, αποκτά μια νέα διάσταση: πιο προσωπική, πιο ανοιχτή στη δημιουργική πρόσληψη. Με οδηγό το podcast, διερευνάται το πώς ένας υπερρεαλιστής δημιουργός όπως ο Εγγονόπουλος παρουσιάζεται και πώς το έργο του

«ξεκλειδώνεται» όταν το αντιμετωπίζουμε όχι ως αντικείμενο ανάλυσης αλλά ως εμπειρία.

Αναλυτική περιγραφή του έργου

Το αρχείο ως πηγή κατανόησης και όχι απλά τεκμηρίωσης

Το αρχείο δεν είναι απλώς μια συλλογή αντικειμένων. Είναι ένας ζωντανός οργανισμός που μιλά. Και στην περίπτωση του Νίκου Εγγονόπουλου, αυτό που "μιλά" είναι πολύ περισσότερο από το βιογραφικό του ή τα δημοσιευμένα έργα

του. Είναι οι λέξεις του, τα σκίτσα του στις πίσω πλευρές επιστολών, τα πρόχειρα, ημιτελή ανθρώπινα τεκμήρια της καθημερινότητας του.

Η απόφαση της ΑΣΚΤ να ανοίξει αυτό το υλικό προς το κοινό δεν είναι μόνο μια χειρονομία διαφάνειας ή ακαδημαϊκής πρόθεσης. Είναι μια πρόσκληση να πλησιάσουμε έναν δημιουργό όχι από την κορυφή του βάθρου του, αλλά από το πλάι του γραφείου του, εκεί που τα έργα ήταν ακόμη υπό διαμόρφωση. Και αυτή η πρόσκληση, όταν συνδυάζεται με σύγχρονες μεθόδους αφήγησης όπως το podcast, αποκτά ιδιαίτερη δύναμη: γιατί το τεκμήριο αποκτά ήχο, και ο ήχος φέρνει παρουσία.

Στην παρουσίαση που πλαισιώνει το podcast, πολλές φωτογραφίες φέρουν τη σήμανση "τεκμήριο αρχείου". Αυτή η απλή ένδειξη έχει ουσιαστικό νόημα: δείχνει πως ό,τι βλέπουμε είναι πραγματικό, αυθεντικό, έχει περάσει από τα χέρια του καλλιτέχνη. Από τη σφραγίδα του Εγγονόπουλου που γράφει "ζωγράφος", μέχρι το χειρόγραφο της βιογραφίας του ή τις σημειώσεις πάνω σε προσχέδια πινάκων, κάθε τεκμήριο λέει μια ιστορία.

Πέρα από τη σφραγίδα και τα σημειωματάρια, ιδιαίτερη εντύπωση προκαλούν οι αναφορές στο πώς ο ίδιος αντιμετώπιζε το έργο του. Δεν το έβλεπε ως προϊόν, αλλά ως διαδικασία. Κάθε προσχέδιο, φανερώνει έναν καλλιτέχνη που αμφέβαλλε, που επεξεργαζόταν διαρκώς, που δεν επαναπαυόταν ποτέ. Και αυτή η πλευρά του Εγγονόπουλου, η τόσο ανθρώπινη, είναι αυτή που δύσκολα περνά μέσα από εκθέσεις ή άρθρα. Το αρχείο, όμως, την αποκαλύπτει.

Ο Εγγονόπουλος γίνεται έτσι όχι μόνο ένα σύμβολο της ελληνικής καλλιτεχνικής πρωτοπορίας, αλλά και ένας δημιουργός με προσωπική φωνή. Το να έχεις στα χέρια σου τα χειρόγραφα του ή να διαβάζεις σημειώσεις του σε εργασίες φοιτητών, όπως συνέβη στην ΑΣΚΤ, σου δίνει την αίσθηση πως δεν διαβάζεις απλώς τον Εγγονόπουλο, αλλά τον ακούς.

Ο Εγγονόπουλος ως «πολίτης του κόσμου, βαθιά Έλληνας»

Ο Νίκος Εγγονόπουλος υπήρξε ένας καλλιτέχνης με σπάνια διττή συνείδηση: διεθνής και ταυτόχρονα βαθιά συνδεδεμένος με την ελληνική παράδοση. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1907, μεγάλωσε όμως για ένα διάστημα στην

Κωνσταντινούπολη και αργότερα έζησε στο Παρίσι. Αυτή η πολυπολιτισμική εμπειρία άφησε έντονα τα σημάδια της στο έργο του. Ο κοσμοπολιτισμός του είναι μία εσωτερική σύνθεση.

Το αρχείο του Εγγονόπουλου αναδεικνύει αυτή τη διαχρονική του ιδιότητα. Ανάμεσα στα τεκμήρια περιλαμβάνονται επιστολές από ταξίδια, σημειώσεις στα γαλλικά, αλλά και χειρόγραφα με έντονο ενδιαφέρον για την ελληνική ιστορία και μυθολογία. Σε μια από τις επιστολές του, μιλά για την ανάγκη «να επιστρέφουμε στον εαυτό μας όχι με φόβο, αλλά με πίστη», φράση που λειτουργεί και ως προσωπικό ρητό.

Η ελληνικότητα στον Εγγονόπουλο δεν φαίνεται να είναι πατριωτικό σύνθημα. Ο ίδιος έλεγε: «Η Ελλάδα δεν είναι ένα θέμα. Είναι τρόπος να βλέπεις». Και αυτό ακριβώς καταγράφεται και στο αρχειακό υλικό: ο τρόπος του να βλέπει την Ελλάδα, όχι ως ιστορικό βάρος, αλλά ως δημιουργική πηγή.

Μέσα από το αρχείο και την αφήγηση του podcast, ξεδιπλώνεται το πορτρέτο ενός ανθρώπου που, ενώ μπορούσε να κινηθεί με άνεση στο διεθνές καλλιτεχνικό πεδίο, επέλεξε να επαναπροσδιορίσει τη σχέση του με τον τόπο του. Ο Εγγονόπουλος ζωγράφιζε Έλληνες Αγίους και ήρωες, αλλά τους τοποθετούσε σε σουρεαλιστικά τοπία. Εγραφε για τον Μπολιβάρ, αλλά με φωνή που έβγαινε από το παρελθόν της αρχαίας Ελλάδας. Αυτή η πλευρά του καλλιτέχνη αποκαλύπτεται πιο καθαρά μέσα από τα τεκμήρια της καθημερινότητάς του, που περιλαμβάνονται στο αρχείο: αποκόμματα εφημερίδων, παλιές φωτογραφίες, ιδιόχειρες σημειώσεις για μαθήματα.

Οι πίνακες ως «συνομιλητές» του αρχείου

Οι πίνακες του Νίκου Εγγονόπουλου δεν είναι ποτέ απλώς εικόνες. Είναι αφήγηση, ιστορία, ποίηση χωρίς λέξεις. Δεν παραμένουν στατικά έργα σε έναν τοίχο, αλλά γίνονται ζωντανοί συνομιλητές του θεατή. Στην παρουσίαση που συνόδευσε το podcast, βλέπουμε έργα όπως «Ο Ορφεύς, ο Ερμής και η Ευρυδίκη», «Ο Καβάφης», «Ο Μερκούριος Μπούας», «Ο εμφύλιος πόλεμος».

Οι μορφές του Εγγονόπουλου χαρακτηρίζονται από ακινησία. Συχνά θυμίζουν βυζαντινές εικόνες ή αγάλματα. Δεν έχουν έντονη εκφραστικότητα, κοιτούν στο

κενό ή εσωτερικά. Μέσα από τα τεκμήρια του αρχείου, βλέπουμε ότι αυτό δεν ήταν σύμπτωση. Ο ίδιος σημείωνε: «Θέλω οι μορφές μου να στέκονται σαν ιδέες, όχι σαν άνθρωποι». Κι αυτή η αισθητική επιλογή αποτυπώνεται στα τεκμήρια του, στις σκέψεις του για τον φωτισμό, τη θέση του σώματος, την απουσία προοπτικής.

Το podcast ως εκπαιδευτική γέφυρα ανάμεσα στο αρχείο και τον ακροατή

Η χρήση του podcast ως μέσου παρουσίασης του αρχείου του Νίκου Εγγονόπουλου δεν ήταν απλώς μια τεχνολογική επιλογή. Ήταν μια παιδαγωγική επιλογή, μια συνειδητή απόπειρα να συνδεθεί το αρχειακό υλικό με το σήμερα, με ανθρώπους που ίσως δεν θα διάβαζαν ποτέ μια μονογραφία ή δεν θα επισκέπτονταν μια έκθεση. Το podcast «Μιλώντας με τον Νίκο Εγγονόπουλο» δεν αφηγείται απλώς μια βιογραφία. Προσκαλεί τον ακροατή σε έναν διάλογο με τα τεκμήρια, με τον ίδιο τον καλλιτέχνη, με την εποχή του.

Το podcast έχει τον χαρακτήρα εκπαιδευτικής αφήγησης. Απευθύνεται κυρίως σε φοιτητές, νέους ερευνητές, αλλά και σε ακροατές που αγαπούν την τέχνη και θέλουν να την προσεγγίσουν σε βάθος, αλλά όχι υποχρεωτικά μέσα από βαρετές αναλύσεις. Παρουσιάζει πληροφορίες με τεκμηρίωση, αλλά αποφεύγει την απόσταση που μπορεί να δημιουργεί μια κλασική διάλεξη.

Από τεχνικής άποψης, το podcast βασίζεται σε επιλεγμένα τεκμήρια από το αρχείο της ΑΣΚΤ. Περιλαμβάνει αναφορές σε φωτογραφίες έργων, σε προσωπικά αντικείμενα του καλλιτέχνη, σε βιογραφικά χειρόγραφα και σε ποιήματά του. Σε αντίθεση με μια απλή ηχογραφημένη διάλεξη, το podcast είναι σκηνοθετημένο. Ο ήχος, η μουσική υπόκρουση, οι παύσεις, η αφηγηματική ροή, δημιουργούν μια αίσθηση “συνομιλίας” με τον καλλιτέχνη. Κι αυτό είναι ένα βασικό πλεονέκτημα του μέσου.

Ένα ακόμη στοιχείο που ξεχωρίζει στο συγκεκριμένο podcast είναι η δομή του: έχει αρχή, μέση και τέλος· έχει προσωπικό τόνο, έχει αφήγηση και όχι απλή παράθεση. Φωτίζονται πτυχές του Εγγονόπουλου που δεν είναι ευρέως γνωστές, όπως η σχέση του με τους φοιτητές του, ο τρόπος που υπέγραφε ως

“ζωγράφος”. Μέσα από αυτή την παρουσίαση, το αρχείο δεν είναι πλέον “κλειστό” και απομακρυσμένο, αλλά προσβάσιμο και ζωντανό.

Το podcast, επομένως, δεν λειτουργεί μόνο ως αναπαραγωγή περιεχομένου. Είναι ένα παιδαγωγικό μοντέλο. Δείχνει πώς μπορεί να μεταφερθεί το περιεχόμενο ενός αρχείου από τα ράφια σε έναν νέο χώρο: τον χώρο της ακουστικής εμπειρίας.

Ανάμεσα στη ζωγραφική και την ποίηση

Ο Νίκος Εγγονόπουλος είναι ένας από τους ελάχιστους Έλληνες δημιουργούς του 20ού αιώνα που καλλιέργησαν με συνέπεια δύο παράλληλες μορφές τέχνης: τη ζωγραφική και την ποίηση. Δεν τις υπηρέτησε διαδοχικά, αλλά ταυτόχρονα, χωρίς να θεωρεί τη μία κατώτερη ή υπηρέτρια της άλλης. Ήταν ζωγράφος ποιητής ή ποιητής ζωγράφος; Ή, μήπως, απλώς ένας δημιουργός του «ενδιάμεσου χώρου» όπου η λέξη και η εικόνα συνδιαλέγονται;

Σύμφωνα με τα τεκμήρια του αρχείου της ΑΣΚΤ, ο ίδιος επέλεγε να συστήνεται πρωτίστως ως ζωγράφος. Το τεκμήριο με τη σφραγίδα του που γράφει

«ζωγράφος Ν. Εγγονόπουλος» είναι χαρακτηριστικό. Όμως αυτό δεν αναιρεί τη βαθιά ποιητική του φύση. Αντιθέτως, την επιβεβαιώνει. Η ζωγραφική του δεν ήταν απλώς εικαστική, αλλά αφηγηματική και στοχαστική. Αντίστοιχα, η ποίηση του είναι γεμάτη εικόνες, χρώματα, μορφές. Πολλοί από τους στίχους του διαβάζονται σαν περιγραφές πινάκων. Και αρκετοί πίνακες του λειτουργούν σαν οπτικά ποιήματα.

Η βιβλιογραφία αλλά και το podcast αναφέρουν πως ο Εγγονόπουλος ήταν επηρεασμένος από τον Παρθένη, τον Κόντογλου. Από τον πρώτο πήρε τη μεταφυσική του φωτός και από τον δεύτερο τη βυζαντινή απλότητα. Οι επιρροές αυτές δεν διακρίνονται ανάμεσα στην ποίηση και τη ζωγραφική του. Είναι παρούσες και στα δύο.

Η ποιητική του συλλογή, με κύρια έργα όπως το «Μπολιβάρ» και το «Και σ’ αγαπώ παράφορα», δεν είναι λογοτεχνική με την παραδοσιακή έννοια. Είναι υπαρξιακή. Είναι ποιητική σκηνοθεσία του εαυτού, της ιστορίας, του ονείρου. Η

γλώσσα του είναι συμπυκνωμένη, με παραδοξότητες, ειρωνεία, θραύσματα κλασικών αναφορών.

Το podcast αξιοποιεί αυτό το υλικό για να αναδείξει τη διπλή φύση του δημιουργού. Δεν τον παρουσιάζει ως ποιητή ή ζωγράφο - αλλά ως έναν ενιαίο καλλιτέχνη που χρησιμοποιεί διαφορετικά μέσα για να εκφράσει τις ίδιες αγωνίες: τον έρωτα, τον χρόνο, την ταυτότητα. Και αυτή η προσέγγιση είναι ίσως η πιο ειλικρινής μορφή κατανόησης. Ο Εγγονόπουλος δεν ήθελε να τον διαβάσουμε ή να τον δούμε. Ήθελε να τον νιώσουμε.

Περιγραφή της Δημιουργικής Διαδικασίας

Η αρχική μας ιδέα ήταν να δημιουργήσουμε κάτι που να ξεπερνά τη μορφή μιας κλασικής παρουσίασης. Θέλαμε να δοκιμάσουμε έναν άλλο τρόπο αφήγησης που να «μιλάει» και να μεταφέρει την αίσθηση του αρχείου. Έτσι προέκυψε η ιδέα του podcast. Η επιλογή δεν ήταν τυχαία. Μας απασχολούσε ο τρόπος με τον οποίο η ακουστική εμπειρία δημιουργεί μια πιο άμεση σχέση με το περιεχόμενο. Θέλαμε ο ακροατής να νιώσει ότι ακούει τον Εγγονόπουλο να μιλά μέσα από τα ίχνη του.

Η δημιουργική διαδικασία ξεκίνησε με επιτόπια έρευνα στο αρχείο του Εγγονόπουλου στη Σχολή Καλών Τεχνών. Εκεί φωτογραφίσαμε τεκμήρια, σημειώσαμε αποσπάσματα από σημειωματάρια. Ακολούθησε η φάση της οργάνωσης: καταρτίσαμε θεματικές ενότητες (ζωή, αρχείο, πίνακες, ποίηση, παιδαγωγική διάσταση) που να μπορούν να παρουσιαστούν αφηγηματικά. Το σενάριο του podcast γράφτηκε μέσα από πολλές διαδοχικές εκδοχές, με συχνές προσαρμογές στην έκφραση ώστε να παραμένει «ζωντανό».

Η ηχογράφηση έγινε σε δύο φάσεις: πρώτα ένα μικρό τρέιλερ που παρουσιάσαμε, και έπειτα η τελική ηχογράφηση με χρήση του Audacity. Χρησιμοποιήσαμε μουσική επένδυση ώστε να δημιουργήσουμε μια ήπια, στοχαστική ατμόσφαιρα - κάτι που να αντιστοιχεί στον ίδιο τον χαρακτήρα του Εγγονόπουλου. Δώσαμε σημασία στις παύσεις, στις επαναλήψεις και στον ρυθμό, ώστε να δημιουργηθεί ένα αποτέλεσμα που να μην είναι μόνο πληροφοριακό, αλλά και συναισθηματικό.

Συμπεράσματα - Το αρχείο ως παιδαγωγικό εργαλείο

Το αρχείο του Νίκου Εγγονόπουλου που ανοίγεται στο κοινό από την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών τον Δεκέμβριο του 2025 δεν είναι απλώς ένα σώμα τεκμηρίων. Είναι μια ζωντανή μαρτυρία ενός πολυσχιδούς δημιουργού, ενός ανθρώπου που έζησε και δημιούργησε ανάμεσα σε μορφές, λέξεις, σιωπές, υπαινιγμούς. Και ταυτόχρονα είναι μια μοναδική ευκαιρία για την παιδεία, την έρευνα και τον πολιτισμό να επαναπροσδιορίσουν τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουμε την τέχνη - όχι μόνο ως προϊόν αλλά ως διαδικασία.

Μέσα από το αρχειακό υλικό, ξεδιπλώνεται μια άλλη εικόνα του Εγγονόπουλου: όχι η εικονική μορφή του υπερρεαλιστή στο βάθρο της Ιστορίας, αλλά ο άνθρωπος της καθημερινότητας, της αναζήτησης, των διορθώσεων, των προσχεδίων. Τα τεκμήρια φωτίζουν το εργαστήριο του δημιουργού. Αποκαλύπτουν τη μοναδική ιδιοσυγκρασία του και την αυθεντική φωνή του, πίσω από τα μεγάλα έργα.

Το podcast «Μιλώντας με τον Νίκο Εγγονόπουλο» αποτέλεσε τον σύγχρονο αφηγηματικό μετασχηματισμό αυτής της εμπειρίας. Μέσα από τον ήχο και την αφήγηση, το αρχειακό υλικό «ζωντανεύει» με τρόπο βιωματικό και συμμετοχικό. Το podcast, ως σύγχρονο εκπαιδευτικό εργαλείο, απέδειξε πως η προσέγγιση της τέχνης δεν χρειάζεται απαραίτητα να είναι ακαδημαϊκά ψυχρή ή απόμακρη. Μπορεί να είναι ζεστή, ανθρώπινη, διαλογική. Και αυτό το κατάφερε χωρίς να προδώσει τη σοβαρότητα του περιεχομένου.

Η εργασία αυτή απέδειξε πως η τέχνη, όταν διαβάζεται μέσα από τα ίχνη της, αποκτά μια νέα ερμηνευτική διάσταση. Το αρχείο δεν είναι απλώς χώρος αποθήκευσης - είναι εργαστήριο κατανόησης. Δεν είναι μουσειακός τόπος - είναι εκπαιδευτικό πεδίο. Και η αφήγηση, μέσα από εργαλεία όπως το podcast, δεν είναι απλώς ένα εναλλακτικό μέσο - είναι γέφυρα. Ανάμεσα στο τότε και στο τώρα. Ανάμεσα στον καλλιτέχνη και τον ακροατή.

Ο Νίκος Εγγονόπουλος, όπως αναδεικνύεται μέσα από αυτή την προσπάθεια, δεν είναι απλώς μια «μεγάλη μορφή». Είναι ένας άνθρωπος που τόλμησε να εκφράσει την ταυτότητα του μέσα από την ποίηση και τη ζωγραφική, χωρίς να

διαλέξει στρατόπεδο. Που υπηρέτησε την τέχνη του με αφοσίωση και συνέπεια. Και που μας άφησε όχι μόνο έργα, αλλά και έναν τρόπο να βλέπουμε.

Με τον τρόπο αυτό, ο φάκελος του αρχείου μετατρέπεται σε ανοιχτό τετράδιο για τον σύγχρονο αναγνώστη και μελετητή. Όχι για να αντιγράψει, αλλά για να συνομιλήσει. Για να θυμηθεί πως κάθε γραμμή, κάθε λέξη, φέρει μια πρόθεση. Και αυτή η πρόθεση, όταν μεταφέρεται σωστά, έχει τη δύναμη να διδάξει, να εμπνεύσει, να συνεχίσει.

Εισαγωγικό Σημείωμα

Παρατίθενται ενδεικτικά φωτογραφικά τεκμήρια από το αρχείο του Νίκου Εγγονόπουλου, όπως αυτά παρουσιάστηκαν στο podcast ή αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για την ηχητική αφήγηση. Οι φωτογραφίες έχουν ενταχθεί με σκοπό να αποδοθεί το αίσθημα του "ζωντανού αρχείου" και να υποστηρίξουν τη θεωρητική και ερμηνευτική προσέγγιση της εργασίας.

Επιπλέον, περιλαμβάνεται

Το podcast «Μιλώντας με τον Νίκο Εγγονόπουλο»

Μπουκάρα, Ι., & Αδαμίδη, Ε. (2025). Μιλώντας με τον Νίκο Εγγονόπουλο [Podcast]. Διαθέσιμο

στο: https://drive.google.com/file/d/1C2hEd4qQjru3IRm96D76aUtfvLn1XTPw/ view?usp=drivesdk

Βιβλιογραφία

Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών (ΑΣΚΤ). (2025). Αρχείο Νίκου Εγγονόπουλου

- Τεκμήρια και επιλεγμένα έργα[Αδημοσίευτο υλικό]. Φωτογραφική τεκμηρίωση και σκαναρίσματα προσωπικών αρχείων.

Αρσενίου, Ε. (2024). Σημειώσεις από το μάθημα «Νεοελληνική Λογοτεχνία στα ΜΜΕ». Τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού, Πάντειο Πανεπιστήμιο.

CultureNow. (2020). Νίκος Εγγονόπουλος: Ο Έλληνας πρωτοπόρος υπερρεαλιστής της ποίησης και του

χρώματος. https://www.culturenow.gr/nikos-eggonopoylos-o-ellinas- protoporos-yperrealistis-tis-poiisis-kai-toy-xromatos/

Εθνική Πινακοθήκη. (χ.χ.). Εγγονόπουλος

Νίκος. https://www.nationalgallery.gr/artist/engonopoulos-nikos/

ERT News. (2023). Νίκος Εγγονόπουλος: Ο υπερρεαλιστής ποιητής, ζωγράφος και καθηγητής [Βίντεο]. https://www.ertnews.gr/anadromes/nikos- eggonopoulos-o-yperrealistis-poiitis-zografos-kai-kathigitis-video/

Lifo. (2022). Αυτοβιογραφικό κείμενο του Νίκου Εγγονόπουλου που διαβάζεται και ως κανόνας. https://www.lifo.gr/culture/eikastika/aytobiografiko- keimeno-toy-nikoy-eggonopoyloy-poy-diabazetai-kai-os-kanonas

Lifo. (2022). Μια μεγάλη βόλτα στο Κολωνάκι του Νίκου Εγγονόπουλου και του Ανδρέα Εμπειρίκου. https://www.lifo.gr/now/athens/mia-megali-bolta-sto- kolonaki-toy-nikoy-eggonopoyloy-kai-toy-andrea-empeirikoy

Lifo. (2023). Νίκος Εγγονόπουλος: Ο Ορφέας του υπερρεαλισμού μέσα από μια μεγάλη αναδρομική του. https://www.lifo.gr/guide/arts/news/nikos- eggonopoylos-o-orfeas-toy-yperrealismoy-mesa-apo-mia-megali-anadromiki- toy

Σχολικό Δίκτυο. (χ.χ.). Νίκος

Εγγονόπουλος. https://users.sch.gr/ipap/Ellinikos_Politismos/logotexnia/Biogr afies/eggonopoulos.htm

Χάρτης. (2022). Ο Νικόλαος Εγγγόνoπουλος, ο Ανδρέας Εμπειρίκος και η ωραία κόρη, όρθια ως στέκονταν εις το παράθυρό του εν

Ναυπλίω. https://www.hartismag.gr/hartis-45/afierwma/o-nikolaos- eghghonopoilos-o-andreas-empeirikos-kai-i-oraia-kori-orthi-os-stekontan-eis- to-parathiro-toi-anaplioy

Υπουργείο Παιδείας. (2011). Ιστορία Νεοελληνικής Λογοτεχνίας – Α', Β', Γ' Γυμνασίου.http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2330/Istoria-Neoellinikis-Logotechnias_A-B-G-Gymnasiou_html-apli/index_07.html